دروغ مصلحتي در قران نداريم ؟-ايا دروغ مصلحت اميز در اسلام داريم؟

بنام خدا.

همه ما عبارت دروغ مصلحتی را شنیده ایم.افراد در مواقعی برای توجیه و بی اشکال جلوه دادن دروغ خود،از این واژه استفاده می کنند.

اما آیا واقعا در اسلام،چیزی باین نام داریم و آیا دروغ،در شرایطی مجاز است؟

درسايت ايت اله مكارم شيرازي ،اینگونه آمده است:

«دروغ ذاتاً کار فوق العاده بدى است و بسیارى از مشکلات و بدبختى ها و نابسامانى هاى اجتماع کنونى ما بر اثر همین دروغ است. در بعضى از بیاناتى که از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) رسیده، دروغ را کلید سایر گناهان شمرده اند!

ولى در عین حال در پاره اى از موارد استثنایى، پیش آمدهایى مى کند که اگر انسان در آن جا راست بگوید فتنه و فساد بزرگى برپا مى شود در حالى که اگر راست نگوید آتش فتنه خاموش مى گردد؛ مثلا، هرگاه میان دو نفر اختلاف شدیدى باشد و یکى از آنها پشت سر دیگرى بدگویى کند و ما هم بشنویم و بدانیم که اگر در برابر سؤالاتى که مى شود راست بگوییم و بدگویى هاى او را فاش کنیم، آتش فتنه اى برپا مى شود که ممکن است تلفات و خسارات مهمّى به بار آورد؛ بدیهى است در چنین موردى راست گفتن کار غلطى است و هیچ عاقلى نمى تواند بگوید در چنین موردى هم باید راست گفت، این یک قانون مسلّم عقلى است که هرگاه فساد چیزى از اصلاح آن بیشتر باشد، ما باید از آن چیز بپرهیزیم.

قوانین اسلامى نیز این حکم عقلى را تأیید نموده و در چنین موارد استثنایى، از روى ضرورت دروغ گفتن را تجویز مى کند.

ولى به دو موضوع باید مؤکّداً توجّه داشت: نخست این که این موضوع کاملا جنبه استثنایى دارد و جز در شرایط خاصّى دروغ گفتن جایز نیست و نباید عدّه اى موضوع «دروغ مصلحت آمیز» را دستاویز کرده و بدون جهت و یا براى به دست آوردن منافع شخصى دروغ بگویند و این عمل زشت را به نام این که مصلحت! ایجاب کرده، مرتکب شوند.»

کلمات کلیدی:دروغ مصلحتی اضطرار توریه راست

ویرایش بوسیله کاربر 1395/09/16 04:20:09 ب.ظ  | دلیل ویرایش: edit

با سلام.
در خصوص مطلب بالا در خصوص دروغ در شرایط اضطرار،یک نکته تکمیلی به نظرم رسید:
در مواردی که به حق اله بر میگردد،در شرایط اضطرار-که بیم از دست رفتن جان ،آبرو و تمام مال انسان وجود دارد-خداوند حقش رابخشیده و اجازه انجام آن فعل حرام را داده است مانند اکل میته.

اما در مواردی مانند دروغ،علاوه بر اضطرار خود فرد به نظرم قید عدم تضییع حق الناس هم باید وجود داشته باشد.

یعنی اگر فرد مضطر ،چاره ای جز دروغ ندارد و فرد دیگری هم از دروغ او ضرر نمی کند،بر او حرام نیست.اما اگر دروغ او باعث ضایع شدن فرد دیگر یا جامعه میشود،هم چنان دروغش حرام خواهد بود.
ضمن آنکه طبق نظر اقای تهرانی،خود فرد نباید باعث ایجاد اضطرار شده باشد.یعنی خودش کاری نکند که مجبور به دروغ شود.

معیار دروغ مصلحت‌آمیز

برای این كه دروغ به قاعده‌ای فراگیر تبدیل نشود، هر کسی که خواهان اخلاقی زیستن است، می‌تواند معیاری برای خود داشته باشد تا هرگاه احساس کرد، لازم است دروغی مصحلت آمیز بگوید، وضعیت را با آن معیار محک بزند. در دستیابی به این معیار، لازم است قبل از اقدام به دروغ‌گویی، به سؤالات ذیل پاسخ داده شود:

الف)- هنگامی که دروغی گفته می‌شود، مصلحت چه کسی مطمح نظر بوده، شخص دروغ‌گو یا شخصی که به او دروغ گفته می‌شود یا شخص ثالث؟ مقصود از مصلحت، همان منفعت است یا چیزی فراتر از آن؟ در مصلحت، صلاح کوتاه مدت مورد نظر است یا دراز مدت؟ آیا هر کسی قادر به تشخیص و تعیین مصلحت دیگران است؟ آیا طرح عنوان مصلحت، عاملی برای فریفتن خویشتن و خاموش ساختن صدای وجدان خویش نمی‌باشد؟ طرح این پرسش‌ها انسان را به تأمل واداشته و از توجیهات رایج و کلیشه‌ای باز می‌دارد و به وی نشان می‌دهد که در موارد بسیاری، مقصود از مصلحت، همان منفعت است، آن هم منفعتی کوتاه مدت و سطحی; زیرا اساساً دروغ راه حلی معیوب و سطحی برای حل مسائلی است که نیازمند تأمل و برنامه‌ریزی است و راهی است برای کسانی که توان و شجاعت رویارویی با واقعیت را ندارند.

ب)- هرگاه کسی قصد دروغ گفتن به دیگران را بنماید و دروغ خود را مصلحت‌آمیز معرفی کند، قبل از آن از خودش بپرسد که آیا حاضر است، در همان موقعیت، دیگری همان دروغ مصلحت‌آمیز را به او تحویل دهد؟ اگر پاسخ بی قید و شرط مثبت بود، می‌توان احتمال داد که دروغ مصلحت‌آمیز بوده است. اما اگر غیر از آن بود، روشن می‌گردد که برای خویش در این میان، حق ولایت یا اولویتی قائل شده و از موضع برتر با این مسئله روبرو گشته است، معیار دوگانه‌ای پیشنهاد کرده و برای خود حقی خاص قائل شده که دیگران را از آن محروم می‌سازد، در نتیجه مطمئن می‌گردد که یک جای کار می‌لنگد و آن‌چه دروغ مصلحت‌آمیز پنداشته، دروغی رذیلانه بیش نیست و به گفته سعدی:
ببری مال مسلمان و چو مالت ببرند
بانگ و فریاد برآری که مسلمانی نیست

این معیاری است کهن که در همه زمینه‌های اخلاقی و اجتماعی کاربرد دارد و به صورت‌های مختلف در ضرب‏المثل‌های اخلاقی گوناگون، در فرهنگ‌های مختلف به آن اشاره شده است.
از این قاعده رفتاری به نام «قاعده زرین >یاد می‌شود و در تمام نظام‌های اخلاقی به عنوان اصلی مسلم قبول شده است. کنفوسیوس از این قاعده به عنوان دستور کلی زیستن این‌گونه نام می‌برد: «آن‌چه را که بر خود روا نمی‌داری، بر دیگران نیز روا مدار».[58] این قاعده در سنت ادیان ابراهیمی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و خاستگاه اخلاق و غایت آن به شمار می‌رود. حضرت «عیسی مسیح» این قاعده را عصاره کتاب‌های آسمانی برمی‌شمارد و چنین می‌گوید: «پس آن‌چه می‌خواهید دیگران برای شما بکنند، شما همان را برای آنها بکنید. این است خلاصه تورات و کتب انبیاء».[59] ایشان همچنین می‌گویند: «با مردم آن گونه رفتار کن که انتظار داری با تو رفتار کنند».

برگرفته از مقاله عادی سازی دروغ،نوشته سیدحسن اسلامی